خیر و نیکوکار گرامی حاج حسین آقا ملک

حاج حسین ملک، واقف و بنیانگذار کتابخانه و موزه ملی ملک در ۱۱ ربیع الاول سال ۱۲۸۸ ه.ق (۱۲۵۰خورشیدی) در تهران متولد شد.

خانواده اش اصالتا تبریزی و مجتهد زاده بودند. اما پدربزرگش آقا مهدی به کسوت روحانیان درنیامد، بلکه در جنگ های ایران و روس به قشون دولتی پیوست و تا درجه سرهنگی پیش رفت.

پس از جنگ به تجارت روی آورد و از امتیاز دوستی با میرزا تقی خان امیرنظام (امیرکبیر آینده) برخوردار شد. امیرنظام، پیشکار ولیعهد قاجار در آذربایجان بود و هنگامی که محمد شاه قاجار از دنیا رفت، ۱۰۰ هزار تومان از آقا مهدی قرض گرفت تا ناصرالدین میرزای ولیعهد را از تبریز به تهران بیاورد و به تخت بنشاند. آقا مهدی هم به تهران آمد و به پاس خدماتش لقب ملک التجاری گرفت.

خلاصه ای از زندگی نامه خیر و نیکوکار گرامی حاج حسین آقا ملک

• حسین ملک در شب یازدهم ربیع الاول ۱۲۸۸ ق. در خانه پدری اش در تهران به دنیا آمد.
• در سال 1278 برای نخستین بار به همراه پدرش به مشهد سفر کرد.
• در سال 1280 برای نخستین بار به همراه پدرش به مکه مشرف شد.
• در سال 1284 برای اداره املاک پدرش در مشهد مستقر شد.
• در سال 1287 با نوابه قدسیه (زهرا)، دختر میرزاعبدا…، متولی مسجد و موقوفات گوهرشاد ازدواج کرد.
• در سال 1288 حاج حسین آقا ملک توسط مجاهدین مشروطه دستگیر می‌شود و در مسجد جامع گوهرشاد شلاق می‌خورد.
• در سال 1292 برای مداوای گوش و چشمش به اروپا سفر کرد.
• در سال 1293 از اروپا به ایران بازگشت.
• در سال 1296 پدرش ملک التجار دار فانی را وداع گفت.
• در سال 1298 همسرش نوابه قدسیه دارفانی را وداع گفت.
• در سال 1301 با همسر دومش زرین ملک خانم ازدواج کرد.
• در سال 1314 به اتهام دست داشتن در غائله گوهرشاد به چند ماه حبس و تحمل چند ضربه شلاق محکوم شد.
• در سال 1314 عمارت باغ وکیل آباد ساخته می‌شود.
• در سال 1316 شروع به وقف کتابخانه ملی ملک و دیگر رقبات کرد.
• درسال 1323 قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد.
• در سال 1338 حدود ۲۰۰ هکتار زمین تقدیم فرهنگیان مشهد شد.
• در سال 1339 حاج حسین آقا ملک شروع به نوشتن شرح حال خود می‌کند.
• در سال 1339 اهدای زمین به کارکنان اداره اقتصاد ملی ایران به وسعت ۱۲۰ هزار مترمربع
• در سال 1339 اهدای زمین به وسعت ۲۰۰ هزار مترمربع به کارکنان اداره پست و تلگراف
• درسال 1342 زمین‌های قلعه وکیل آباد وقف ساکنانش شد.
• در سال 1343 اهدای زمین برای تجدیدبنای شیرخوارگاهِ کودکان بی سرپرست در مشهد
• در سال 1343 اهدای زمین زندان مشهد به وسعت ۱۵۰ هزار مترمربع
• در سال 1345 باغ ملی مشهد را که در آن زمان ۴۰ هزار متر مربع مساحت داشت وقف عام کرد. این باغ اکنون ۲۶ هزار متر مربع وسعت دارد.
• در سال 1348 حاج حسین ملک باغ وکیل آباد را که در آن زمان ۱۵۰ هکتار وسعت داشته برای استفاده عموم مردم مشهد وقف می‌کند.
• در سال 1351 وی در روز چهارشنبه ۳ مرداد ۱۳۵۱ خ. / ۱۳۹۲ ق. در خانه پدری اش، در تهران، دارفانی را وداع گفت.

موقوفات حاج حسین  آقا ملک که از سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۴۰ در هفت مرحله اهدا شده است

1- کتابخانه ملی ملک (شامل ساختمان کتابخانه، همان خانه پدری حاج  حسین آقا در بازار حلبی ساز‌های تهران)
تاریخ وقف: ۶/ ۸/ ۱۳۱۶ خورشیدی

سین ملک در سال ۱۲۷۸ش با خرید کتابخانه‌های شیخ عبدالحسین بروجردی و میرزا ارسطو، منشی کنسولگری روس و دیگر کتابخانه‌های مشهور دوران قاجاریه مانند هدایت‌الله باشی، صدر الافاضل، قوام‌الدوله و حسام‌السلطنه هسته اولیه کتابخانه را در مشهد تشکیل داد. بعدها همه کتاب‌ها به خانه پدری او در بازار بین‌الحرمین تهران منتقل شد و کتابخانه تا سال ۱۳۷۵ش در خانه ملک برپا بود. پیش از آن، ملک برای توسعه کتابخانه، قطعه‌زمینی را در ۲۹ تیر ۱۳۲۳ش در باغ ملی تهران (محل کنونی مؤسسه) برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه خریده و وقف کرده بود. احداث ساختمان در زمان حیات ملک ممکن نشد. آستان قدس رضوی در سال ۱۳۶۴ش طراحی و بنای ساختمان جدید را آغاز کرد و در سال ۱۳۷۵ش به پایان رساند.

کتابخانه و موزه ملّی مَلِک مشهور به کتابخانه ملک، از کتابخانه‌های مشهور در تهران است. این کتابخانه در سال ۱۲۷۸ش در مشهد به‌دست حاج حسین‌آقا ملک تأسیس شد و پس از مدتی به تهران و به خانه پدریِ بنیان‌گذار آن منتقل شد. ملک در سال ۱۳۱۶ش، کتابخانه را وقفآستان قدس رضوی کرد و بعدها آستان قدس به توسعه و گسترش آن پرداخت.

مجموعه کتابخانه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که نسخ خطی و آثار چاپی، بخش عمده آن را شامل می‌شود. موزه ملک متشکل از آثار هنری، از دیگر بخش‌های این مجموعه است.

2- باغ ملّی تهران (تاریخ وقف: ۲۹/ ۴/ ۱۳۲۳)

خرید قطعه زمین معروف به باغ ملّی تهران از شهرداری که اکنون ساختمان موزه و کتابخانه در این زمین واقع است.

باغ ملک تهران یا همان بهشت گمشده، از بوستان‌های جدید تهران است که در واقع از بازسازی یکی از قدیمی‌ترین باغ‌های تهران به وجود آمده است. این باغ زیبا، در محدوه شمیرانات قرار دارد و در حال حاضر به صورت یک پارک برای عموم از آن استفاده می‌شود. شایان ذکر است این باغ با باغ موزه ملک تهران که در مرکز تهران واقع است تفاوت دارد.

باغ موزه ملک تهران در مجاورت خیابان ۳۰ تیر، در همسایگی موزه عبرت، پست و علوم و فناوری است. بوستان باغ ملک، یکی از باغ‌های ییلاقی تهران است که یه تجربه تلخ را گذرانده است؛ آتش سوزی در آذر ماه سال ۸۱ در این باغ به علت آتش‌سوزی تعداد زیادی از درختان کهنسال سوخته شدند؛ با این حال تعداد زیادی از آن درخت‌ها هم اکنون باقی مانده و زیبنده باغ ملک است.

تاریخچه مختصر باغ ملک باغ ملک تهران میراثی از دوره قاجار و از زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار برای تهرانی‌ها مانده است. در منابع تاریخی اینطور ذکر شده است که باغ ملک به دلیل تنوع گسترده درختان آن، از باغ‌های محبوب شاه قجری محسوب می‌شده و ایشان اوقات زیادی را در بوستان باغ ملک می‌گذرانده‌اند. از جمله این درختان می‌توان به افرا، اقاقیا، گردو، چنار، نارون و چندی دیگر اشاره کرد.

شما می‌توانید پارک باغ ملک را با عمارت ۸ ستونه آن، از دیگر باغ‌ها تمییز بدهید. شهرداری تهران، باغ دربند را با بازسازی به سبکی مدرن با استفاده موثر و گیرا از بتن و فولاد در اختیار اهالی منطقه گلابدره قرار داده است. گفتنی است بخشی از اراضی ظل‌السلطان که در غرب این باغ قرار داشته است، اکنون جزئی از این باغ است و بخش دیگر در حوزه خیابان سعدآباد قرار دارد.

3-وقف ۲۹ مورد رقبه از جمله سه دانگ مزرعه و قنات تقی آباد در خراسان، سه دانگ مزرعه شهر طوس سفلی و سه دانگ مزرعه جمع آب.
تاریخ وقف: ۲۵/ ۱/ ۱۳۳۰ خورشیدی

4- وقف ۱۶ رقبه از جمله شش دانگ قلعه نوی فریمان، شش دانگ مزرعه باغ عباس، شش دانگ قریه تقی آبادو سه دانگ قریه عشق آباد
تاریخ وقف: ۱۰/ ۱۲/ ۱۳۲۵

5-قنات سجادیه با کلیه اراضی و اشجار و انهار، خشکه کاری منشعب از قنات سجادیه تا قنات قلعه نو میرزاجعفر. (تربت جام)
تاریخ وقف: ۱۳/ ۸/ ۱۳۳۱

6-وقف رقباتی از جمله سه دانگ مزرعه و قنات فخرآباد، نصف مزرعه و قنات پشت باغ و سه‌دانگ مزرعه خاکستری
تاریخ وقف: ۶/ ۷/ ۱۳۳۴

7-وقف ۲۴ رقبه از جمله نصف مزرعه لنگر، نصف مزرعه تقی آباد، نصف مزرعه بلندگرد، نصف مزرعه خرم آباد و نصف مزرعه اسدآباد
تاریخ وقف: ۲۷/ ۳ / ۱۳۴۰